Wassenaarders met familie of bekenden in Indië konden alleen maar bange vermoedens hebben over het lot van hun dierbaren aan de andere kant van de wereld. Na de Duitse capitulatie had men in de weer vrije pers kunnen lezen over de enorme strijd die de Amerikanen leverden bij hun gestage, maar tergend langzame opmars richting Japan.

Een deel van Nieuw-Guinea was door de Amerikanen bevrijd en het Nederlandse civiele bestuur (de Netherlands Indies Civil Administration) was daar alweer aan de slag. Maar Nederlands-Indië lag niet op de hoofdopmarsroute van de geallieerden en de oorlog zou daar dus nog lang   duren. Op Borneo hadden de Australiërs met een kleine eenheid van het Koninklijk Nederlands Indisch Leger (KNIL) de olievelden in handen gekregen.  Japan heerste verder over heel Insulinde.

Geheel nieuwe, spectaculaire wapens werden op 6 en 9 augustus op de Japanse steden Hiroshima en Nagasaki geworpen. De implicaties daarvan op het verloop van de oorlog kon men amper bevroeden. Het nieuws ging geheel voorbij aan de Nederlandse en geallieerde krijgsgevangenen die verspreid over Zuidoost-Azië door de Japanners als slaven waren ingezet. Zij bevonden zich grotendeels buiten Java. Na het afronden van de Birma spoorweg verbleven zij in Siam (Thailand),  Singapore, Japan en nog in Nederlands-Indië (slechts weinigen). De niet-militaire ‘Europeanen’ waren geïnterneerd. De mannen waren naar kampen in het binnenland overgebracht om die ingeval van een geallieerde landing uit de buurt te houden en te kunnen uitschakelen. Ook voor de vrouwen en kinderen beloofde de strijd weinig goeds. Men neemt aan dat de Japanners hen dan allemaal zouden liquideren. Naast de geïnterneerden was er nog een grote groep mensen in Nederlands-Indië op allerlei manieren in de verdrukking geraakt. Dat waren de ‘Indo-Europeanen’, de ‘buitenkampers’. Zij waren weliswaar niet in kampen  geïnterneerd, maar werden door de Japanners als verdacht en gevaarlijk aangemerkt. De Indonesische bevolking zuchtte onder het Japanse bewind. Veel al dan niet vrijwillige arbeiders, de ‘Romusha’s’ moesten zware arbeid verrichten.

Op een bepaald moment wisten de geïntereneerden van de kampen, zoals b.v. Gedangan in Semarang letterlijk niet wat ze zagen. Bommenwerpers, die heel laag overvlogen, zonder dat er op ze geschoten werd. En verbazingwekkend en ontroerend: met een grote rood-wit-blauwe vlag op de zijkant van de romp geschilderd. De vliegtuigen wierpen pamfletten uit om te melden dat de Japanners gecapituleerd hadden! Een heerlijk vooruitzicht voor mensen die drie-en-een half jaar van hun vrijheid waren beroofd.

Uitgemergelde moeder met twee dochters bekijkt in kamp Gedangan in Semarang met blijdschap het zojuist neergedwarrelde pamflet met het officiële bericht van de Japanse capitulatie.

Pasteltekening uit 1984 door Ans van Tienen (1924-2006) (collectie Museum Bronbeek).

15 augustus 1945 capituleerde Japan. Op 2 september van dat jaar werd de capitulatieovereenkomst aan boord van het Amerikaanse slagschip de USS Missouri getekend. Voor Nederland tekende  luitenant-admiraal Helfrich.

Op 17 augustus riepen Soekarno en Hatta de Indonesische onafhankelijkheid uit, een historisch feit dat in Nederland onbekend bleef: de kranten schreven pas een maand later over verwarde toestanden. De  Japanse autoriteiten hadden toegekeken in plaats van Soekarno en de leden van zijn regering te arresteren, zo werd als eerste nieuws op 17 september  gemeld. In de interneringskampen was de situatie ook verward. De Japanse bewakers moesten opeens beschermers worden tegen een dreiging die van buiten de kampen kwam. De Bersiap (wees paraat) was begonnen. Jonge ‘strijders’ richtten zich met primitieve wapens zoals bamboesperen (roentjing) tegen de Nederlanders en iedereen die verdacht werd van samenwerking met hen.

De reeks ’75 jaar Vrijheid’ eindigt met de gedenkwaardige 15 augustus 1945, het einde van de Tweede Wereldoorlog. Via de website van de Historische Vereniging Oud Wassenaer en via de Wassenaarse Krant hebben wij aan de gebeurtenissen van 75 jaar geleden aandacht besteed, telkens op of omstreeks dezelfde datum.

Zoals bij ieder relaas, zou een epiloog moeten volgen. De strijd was op 15 augustus gestreden en de Wederopbouw kon met volle kracht ter hand worden genomen. Dat mocht in Nederlands-Indië niet het geval zijn . Integendeel, 17 augustus 1945 markeerde het begin van een nieuwe gewelddadige confrontatie.

Het einde van de Tweede Wereldoorlog ging voor Nederland en Indonesië na twee dagen over in een dekolonisatieproces dat na ruim vier jaren van strijd zou eindigen in de Soevereiniteitsoverdracht in december 1949.

Van de vele jongemannen uit Wassenaar, die als vrijhwilliger of als dienstplichtige naar Nederlands-Indië werden gestuurd, keerden twee niet terug. Plaquettes bij het Oorlogsmonument aan de Schouwweg.